ارث یکی از موضوعات مهم و پرچالش در حقوق خانواده است که پس از فوت شخص، به‌صورت مستقیم میان وراث قانونی او مطرح می‌شود. بسیاری از خانواده‌ها پس از فوت یکی از بستگان، به دلیل ناآگاهی از قوانین تقسیم ارث، با اختلاف و شکایت‌های متعدد مواجه می‌شوند. در این مقاله به زبانی ساده توضیح می‌دهیم که ارث چیست، چه کسانی ارث می‌برند، نحوه محاسبه سهم‌الارث چگونه است و در پایان نیز یک نمونه دادخواست تقسیم ترکه ارائه می‌شود.
مفهوم ارث از دید قانون
بر اساس ماده ۸۶۱ قانون مدنی، ارث به مالی گفته می‌شود که پس از فوت شخص (مورّث) به بازماندگان او (وراث) می‌رسد. شرط اصلی تحقق ارث، فوت حقیقی یا فرضی مورث و حیات وارث در زمان فوت او است.
شرایط ارث بردن
سه شرط اصلی برای ارث‌بر بودن لازم است:
- فوت مورث.
- زنده بودن وارث در لحظه فوت مورث.
- وجود رابطه سببی (مانند زوجیت) یا نسبی (مانند پدر، مادر، فرزند) بین مورث و وارث.
طبقات ارث در قانون ایران
وراث در قانون مدنی به سه طبقه تقسیم می‌شوند. هر طبقه تا زمانی که حتی یک نفر از آن زنده است، اجازه ورود طبقه بعد را نمی‌دهد.
طبقه اول:
فرزندان و پدر و مادر متوفی.
مثلاً اگر شخصی فوت کند و پدر، مادر و دو فرزند داشته باشد، ارث بین همین افراد تقسیم می‌شود.
طبقه دوم:
اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ) و خواهر و برادر.
این طبقه زمانی ارث می‌برد که هیچ‌یک از افراد طبقه اول زنده نباشند.
طبقه سوم:
عمو، عمه، دایی و خاله.
در نبود افراد دو طبقه اول، ارث به آنان می‌رسد.
سهم ارث همسر (زن یا شوهر)
ازدواج موجب ایجاد رابطه سببی است و همسر از جمله وارثان دائم در هر حال محسوب می‌شود.
- سهم شوهر از زوجه متوفی:
اگر زن دارای فرزند نباشد، شوهر نصف ترکه را می‌برد. در صورت وجود فرزند، سهم او به یک‌چهارم کاهش می‌یابد.
- سهم زن از شوهر متوفی:
اگر شوهر فرزندی نداشته باشد، زن یک‌چهارم ترکه را می‌برد و اگر شوهر دارای فرزند باشد، سهم زن به یک‌هشتم کاهش می‌یابد.
در ضمن، زن از زمین عیناً ارث نمی‌برد، بلکه تنها از قیمت ابنیه و درختان آن سهم می‌برد.
تقسیم ارث بین فرزندان
در تقسیم‌بندی میان فرزندان، قانون به تبع شرع عمل کرده است:
- پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.
به عنوان مثال، اگر از شخصی ۳۰۰ میلیون تومان ترکه باقی بماند و او یک پسر و یک دختر داشته باشد، سهم پسر ۲۰۰ میلیون و سهم دختر ۱۰۰ میلیون تومان خواهد بود.
مراحل قانونی تقسیم ارث
۱. اخذ گواهی انحصار وراثت:
اولین گام برای تقسیم ترکه، دریافت گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف است. این گواهی مشخص می‌کند چه کسانی وارث هستند و سهم هرکدام چقدر است.
۲. تهیه فهرست اموال مورث:
اموال منقول (پول، حساب، طلا و…) و اموال غیرمنقول (زمین، ساختمان و…) باید به‌دقت فهرست شوند.
۳. پرداخت دیون و هزینه‌های کفن و دفن:
قبل از تقسیم ارث، بدهی‌های متوفی باید پرداخت شود.
۴. تقسیم میان وراث:
در صورت توافق، وراث می‌توانند با تنظیم قرارداد یا صورت‌جلسه، اموال را به‌صورت عادلانه تقسیم کنند. در نبود توافق، هر وارث می‌تواند دادخواست تقسیم ترکه بدهد.
نمونه کاربردی دادخواست تقسیم ترکه
ریاست محترم مجتمع قضایی خانواده (محل اقامت متوفی)
با سلام و احترام
اینجانب ………… فرزند ………… به شماره ملی ………… یکی از وراث مرحوم ………… طبق گواهی انحصار وراثت پیوست، درخواست تقسیم ترکه متوفی را دارم. از آنجا که سایر وراث از تقسیم سهم‌الارث خودداری می‌نمایند، خواهشمند است دستور لازم جهت ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری و تقسیم عادلانه اموال (اعم از منقول و غیرمنقول) مطابق قانون صادر گردد.
دلایل و مستندات:
۱. گواهی فوت مورث
۲. گواهی انحصار وراثت
۳. مدارک مالکیت اموال متوفی (اسناد رسمی یا عادی)
۴. اطلاعیه کتبی از وراث برای تقسیم ترکه
خواسته:
صدور حکم بر تقسیم ماترک مرحوم ………… بین وراث به نسبت سهم‌الارث قانونی.
با تقدیم احترام
نام و نام‌خانوادگی خواهان
امضاء
تاریخ
برای دریافت مشاوره تخصصی و تنظیم اوراق قضایی متناسب با پرونده خود، از طریق واتساپ با ما در ارتباط باشید: ارتباط با وکیل متخصص
نکات مهم در تقسیم ارث
- اگر یکی از وراث در خارج از کشور زندگی کند، می‌تواند با اعطای وکالت رسمی به شخص دیگری، امور تقسیم ارث را از راه دور انجام دهد.
- اگر یکی از وراث فوت کرده باشد، سهم او به فرزندان وی (وارثان بعدی) منتقل می‌شود.
- در صورت وجود وصیت‌نامه، فقط تا یک‌سوم دارایی متوفی طبق وصیت تقسیم می‌شود.
ارث و تقسیم آن از جمله موضوعاتی است که دانش و دقت زیادی می‌طلبد. کوچک‌ترین اشتباه در تنظیم مدارک، می‌تواند سبب اطاله دادرسی و بروز اختلاف میان اعضای خانواده شود. بهتر است وراث قبل از هر اقدام مالی یا حقوقی، با وکیل متخصص ارث و ترکه مشورت کنند تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری شود.
برای دریافت مشاوره تخصصی و تنظیم اوراق قضایی متناسب با پرونده خود، از طریق واتساپ با ما در ارتباط باشید: ارتباط با وکیل متخصص
پرسش و پاسخ‌های متداول
۱. آیا نوه از پدربزرگ یا مادربزرگ ارث می‌برد؟
بله، در صورتی که پدر یا مادرِ نوه قبل از پدربزرگ یا مادربزرگ فوت کرده باشد، نوه در جای والد درگذشته خود ارث می‌برد.
۲. آیا زن از زمین شوهر ارث می‌برد؟
زن از عین زمین ارث نمی‌برد؛ اما از قیمت بنا، درختان و مصالح آن ارث می‌برد.
۳. آیا فرزندخوانده ارث می‌برد؟
خیر، در حقوق ایران فرزندخوانده رابطه نسبی قانونی ندارد و جزو وراث محسوب نمی‌شود مگر از طریق وصیت یا هبه.
۴. اگر یکی از وراث ترکه را تصرف کند، چه باید کرد؟
سایر وراث می‌توانند دادخواست «تقسیم ترکه» یا «افراز» به دادگاه ارائه دهند.
۵. آیا می‌توان از سهم‌الارث گذشت؟
بله، هر وارث می‌تواند سهم خود را با رضایت کتبی به دیگری واگذار کند یا ببخشد.
۶. اگر متوفی وصیت کند کل دارایی‌اش به یک نفر برسد، آیا معتبر است؟
خیر، وصیت فقط تا یک‌سوم دارایی مجاز است، مگر سایر وراث بقیه را نیز اجازه دهند.
۷. آیا بدهی متوفی پیش از تقسیم ارث پرداخت می‌شود؟
بله، ابتدا تمام دیون و هزینه‌های کفن و دفن از ترکه کسر می‌شود، سپس مانده بین وراث تقسیم می‌گردد.
۸. گواهی انحصار وراثت را از کجا باید گرفت؟
از طریق شورای حل اختلاف محل آخرین اقامتگاه متوفی می‌توان آن را دریافت کرد.
۹. هزینه دادرسی دعوای تقسیم ترکه چقدر است؟
هزینه دادرسی براساس ارزش ترکه مشخص می‌شود و توسط خواهان پرداخت می‌گردد.
۱۰. آیا حضور وکیل در دعاوی ارث الزامی است؟
الزامی نیست، اما حضور وکیل متخصص ارث می‌تواند در تسریع روند و دقت محاسبه سهم‌الارث بسیار مؤثر باشد.
دیدگاه خود را بنویسید